وجود آبنما در فرهنگ ایرانی

آبنما نماد روشنایی و پاکی در دنیای باستانی ایران بوده است. ایرانیان احترام زیادی برای آب قائل بودند. شاید به این علت که ایران سرزمینی کم آب و کویری بوده و مردمان به زحمت برای رفع احتیاجات خود آب به‎دست می‌آوردند.
آب جنبه معنوی داشت. ویژگی‌های آب اعم از زلالی، شفافیت آن، درخشندگی و پاکیزگی همیشه مورد تحسین ایرانیان بود. وجود آبنما در فرهنگ ایرانی قدمت دیرینه دارد. از این رو ایرانیان سعی می‌‌کردند در تمام ساخته‌های دست خود نظیر پارک‌ها، باغ و غیره به نحوی از آب استفاده کنند. در فضای سبز، آب همیشه تکمیل‎کننده‌ی لطافت و زیبایی بوده است.

آبنما در باغ‌های ایرانی

در سده‌های قدیم ایرانیان باغ‌های خود را در مناطقی احداث می‌کردند که شیب‌دار بود. آن‌ها با ایجاد سراشیبی‌ها آب را به جریان می‌انداختند و صدای عبور آب را یک صدای آرام‌بخش می‌پنداشتند.

این آب جاری اصلی‌ترین عاملی بود که به باغ‌های ایرانی طراوت و حیات می‌بخشید. آب جاری در چهارباغ‌ها، جویبارها، جوی‌های کم شیب و مارپیچی به حرکت در می‌آمد و هوای باغ را مطبوع و لذت‌بخش می‌کرد. البته برای تزیین از تخته‌سنگ‌ها و عوامل طبیعی دیگر هم استفاده می‌شد.
باغ‌های قدیمی ایران در مناطق گرم و خشک و کم آب احداث می‌شد. دلیل این مسئله وجود چشمه‌های طبیعی یا کاریز بود.

هر چه آبیاری باغ بهتر بود وسعت باغ هم بیشتر و زیباتر می‌شد. باغ‌های شهرهای خشک و کویری به‎دلیل گرم بودن هوا در تابستان از اهمیت خاصی برخوردار بودند.
وجود آبنما در فرهنگ ایران به دوران کهن بازمی‎گردد، از جمله به باغ فین کاشان اشاره می‌‌کنیم که از باغ‌های معروف دوره‌ی صفویه، زندیه، قاجاریه و همچنین معاصر می‌باشد.

آبنماها، حوض‌ها، استخر و … جز معروف‌ترین باغ‌های کشور ما هستند که از جاذبه‌های زیبایی برخوردار می‎باشند.
آبنما در فضای سبز جلوه و زیبایی خاصی به محوطه‎ی باغ‎ها می‎داد.

محیطی آرام، خنک و پر سایه نیازمند احداث جوی‌های آب بود که در تقاطع‌ها به حوضچه تبدیل می‌شدند. این جوی‌ها از آب انبارهای عمارت شروع می‌شدند و با استفاده از شیب زمین در فاصله‌های منظم تکرار می‌شوند. آبنماها از ضروری‌ترین اجزای باغ‎‎ها محسوب می‎شدند، گاها در داخل عمارت‌ها هم آبنماهایی ساخته شده بود.

آب و روانشناسی

انسان از دو بعد جسم و روح تشکیل شده است. جسم آدمی نیازمند غذا است و روح نیز طالب آرامش می‌باشد. در فضای امروزی و زندگی ماشینی می‌توان از این آبنماها برای ایجاد آرامش و کاهش دادن استرس کمک گرفت. آب عنصر آرام بخشی است و در هر مکانی می‌تواند عاملی برای کاهش استرس و هیجانات روح آدمی باشد. موسیقی هم می‌تواند این ترکیب زیبا را زیباتر سازد. از این رو طراحی آبنمای موزیکال در مناطق و فضاهای مختلف با هدف تسکین و آرامش مخاطب اجرا می‌شود.

انعکاس نور در آب مانند آیینه عمل می‌کند. همچنین انعکاس فضای سبز و درختان در آب یک منظره زیبا و به یادماندنی به‌وجود می‎آورد.
آب در پارک‌ها و باغ‌ها برای متعادل کردن دمای هوا موثر است.
رطوبت نسبی فضا، خشکی هوا را از بین برده و طراوت بخش و زیباست. آبنماها را می‌توان به دو صورت منظم و غیرمنظم دسته‎بندی کرد.

طراحی منظم

اشکال هندسی کاملا منظم و یکنواخت هستند. اشکال هندسی همه به حالت قرینه و کلاسیک می‎باشند.

مجسمه‌ها، سنگ‌ها و بتن‌ها برای طراحی منظم استفاده می‌شوند. اگر لبه برجسته داشته باشند جذاب‎تر خواهند شد و برای کودکان نیز امنیت بیشتری دارند.

غیر منظم

اشکالی غیرهندسی، تخیلی هستند و با الهام از آبگیرهای طبیعی طراحی می‌شوند.
در ساخت آن‌ها بیشتر از سنگ، خاک و گیاهان استفاده می‌شود. آبنماهای طبیعی نیاز به فضای بیشتری دارند که برای طراحی آن‌ها این نکته را باید در نظر بگیریم.
آبنماهای طبیعی در مناطق خشک باید فضای بزرگ‎تری داشته باشند تا فضا لذت‎بخش‌تر شود. استخرها هم می‌توانند نقش آبنما را ایفا کنند.

در اوایل قرن بیستم استخرهایی به شکل مستطیل، بیضی یا اشکال هندسی منظم ساخته می‌شدند.
در حال حاضر از شکل‌های نامنظم هندسی هم استفاده می‌کنند.
اصولا به حوضچه‌ها یا حوض‌های کم‌عمق آبنما گفته می‌شود که فواره‌های زیادی در آن تعبیه شده باشد. علاوه‎بر آن از چراغ‌های رنگین برای تزیین آبنما، استفاده شده باشد و عمق آن‌ها تا 60 سانتی‌متر می‌باشد.

می‌توانیم در طراحی آلاچیق‌ها از آبنما استفاده کنیم.
امروزه ساخت انواع آبنماها نظیر آبنمای کف خشک، آبنمای ریتمیک، آبنمای فضای سبز و … با استفاده از تکنولوژی و فناوری متداول شده است.
در میدان‌های اصلی پایتخت آبنماهای زیبایی ساخته می‌شد که هم اکنون جز زیبایی‌های شهری محسوب می‌شود. تبریز یکی از فقیرترین شهرهای ایران از نظر داشتن آبنما می‌باشد.

آبشارها و جویبارهای طبیعی همیشه بین مردم جذاب بوده است.
امروزه طراحان توانسته‌اند فضاهای زیبا و دلپذیری از جویبارها و آبشارهای طبیعی را در فضاهای شهری طراحی کنند. فواره‌ها هم از زیبایی‌های جلوه‌گری آب می‌باشند. آن‌ها در هوای خشک گرم تابستان باعث ایجاد یک فضای خنک و ایده‌آل می‌شوند. فواره‌ها آب را به زیباترین شکل ممکن به گردش در می‌آورند.

فواره‌ها سه نوع هستند:

1- spray پرتابی

2- spil ریزشی

3- splash جهنده

در مناطقی که وزش باد فراوان وجود دارد، فواره‌ها باید کوتاه‌تر و پرقدرت‌تر باشند تا باد تاثیر زیادی روی آن‌ها نداشته باشد. ارتفاع فواره‌ها نباید بیش از فاصله منبع تا لبه استخر باشد. انواع نازل در آبنما و کاربرد آن تاثیر مستقیمی بر نتیجه‎ی نهایی می‎گذارد.

اگر فواره‌ها پایین‌تر از سطح آب باشد، زیباتر هستند. قطر استخر یا حوضچه آب حداقل دو برابر ارتفاع آب فواره باید باشد.
چراغ‌های رنگی در محل ریزش آب با اصول صحیح نور پردازی می‌تواند زیبا و لذت‌بخش باشد.
این انعکاس نور روی حوضچه و حتی گیاهان و فضای اطراف ترکیب زیبایی ایجاد می‌‌کند. اهمیت نور و نورپردازی در آبنمای موزیکال از عواملی است که در اجرای آبنما باید به آن توجه ویژه‎ای شود.
در صورت وجود ماهی و گیاهان آبزی باید در نصب فواره‌ها دقت لازم به عمل آید. نیلوفرهای آبی از تلاطم آب سنگین آسیب می‌بیند. حرکت آب و فواره‌ها باعث ایجاد اکسیژن بیشتر در محیط آب می‌شود که برای  زنده ماندن ماهی‌ها بسیار خوب است.